Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka zaprasza na wystawę pt. „Kartografia górnicza”, której otwarcie będzie miało miejsce 2 grudnia (piątek) 2011 r. o godz. 12.00 w przeddzień Górniczego Święta Barbórki w Zamku Żupnym w Wieliczce.
Celem wystawy jest podkreślenie znaczenia miernictwa dla rozwoju ośrodków górniczych w Polsce. Na ekspozycji prezentowane są archiwalne plany wielu kopalń, zabytkowe urządzenia miernicze oraz sprzęt do sporządzania map.
Pomiary w podziemiach polskich kopalń prowadzone były już od XV w. Pracom tym sprzyjał dokonujący się wówczas postęp nauk ścisłych i rozwój sprzętu mierniczego. Najlepszym poligonem do prowadzenia takiej działalności były kopalnie soli w Wieliczce i Bochni o rozległym już wówczas labiryncie podziemnych korytarzy i komór. W XVI w. pomiary w żupach krakowskich prowadzili najwybitniejsi ówcześni geometrzy: Maciej Post, Piotr Franko, Jan Taubenheim i Jan Faigiel. Na początku następnego stulecia ogromne zasługi w dokumentowaniu obu kopalń położył wybitny matematyk, profesor i późniejszy rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego – Jan Brożek. Korzystając z jego dorobku i własnych pomiarów Marcin German wykonał w 1638 r. komplet map składający się z planów 3 poziomów kopalni i miasta Wieliczki. Siedem lat później, na zlecenie króla Władysława IV, wydano je w postaci odbitek miedziorytniczych. Warto dodać, że zdobią je winiety z unikatowymi w skali europejskiej przedstawieniami prac górniczych i warzelniczych, informujące o ówczesnych metodach produkcji soli w żupach krakowskich. Te unikatowe plany otwierają ekspozycję. Prezentowany jest również najstarszy plan żupy bocheńskiej, ukończony w1746 r. Plonem wielowiekowej działalności mierniczej w obu salinach jest ponad 2 tysiące map, zróżnicowanych co do zasięgu przestrzennego, jak i metod wykonania. Najcenniejsze umieszczone zostały na ekspozycji, a dla kontrastu zestawione ze współczesną mapą sekcyjną kopalni wielickiej, opracowaną i wykreśloną już przy pomocy technik komputerowych.
Prace miernicze prowadzone były praktycznie we wszystkich ośrodkach górniczych na terenie Polski. Jednak do naszych czasów przetrwały dopiero dziewiętnastowieczne dokumenty kartograficzne z początków górnictwa węgla kamiennego i naftowego oraz przeżywającej wówczas swój renesans eksploatacji kruszców. Najciekawsze plany z tych ośrodków znalazły swoje miejsce na ekspozycji. Na początku tego stulecia, zaczęły również powstawać mapy dokumentujące budowę geologiczną poszczególnych złóż lub większych obszarów ziem polskich.
Podstawowy sprzęt mierniczy jakim dysponowali pierwsi geometrzy kopalniani to sznur mierniczy i pochyłomierz. W miarę upływu czasu był on coraz bardziej skomplikowany, podobnie jak narzędzia do kreślenia map. Dużym krokiem naprzód było wprowadzenie w XVI w. busoli. Zabytkowe niwelatory, teodolity, dawne urządzenia do obliczeń geodezyjnych, obok aspektów technicznych, prezentują bardzo często wysokie walory estetyczne. Na wystawie przedstawiono również portrety zasłużonych geometrów.
Mamy nadzieję, że ekspozycja zwróci uwagę na ogromne znaczenie kartografii dla rozwoju górnictwa na ziemiach polskich. Dzisiaj archiwalne mapy górnicze mają walor nie tylko dokumentu historycznego, stanowią niezwykle cenną pomoc w inwentaryzacji, zabezpieczaniu i turystycznym udostępnianiu zabytkowych kopalń.
Wystawę można zwiedzać w Zamku Żupnym w Wieliczce w dniach 2 grudnia 2011 r. – 25 luty 2012 r.
Danuta Krzysztofek
Józef Charkot
Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą ze zbiorów:
Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
Muzeum Warszawskiego Przedsiębiorstwa Geodezyjnego
Muzeum im. S. Fischera w Bochni
Muzeum w Tarnowskich Górach
Muzeum Miejskiego „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej
Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie
Kopalni Soli „Wieliczka” S.A.
Kopalni Soli „Bochnia”
Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka
Patronat medialny:
Dziennik Polski, Radio Kraków, TVP Kraków, Modny, TTG, Świat Obrazu
